de man achter de Friese dorpsfilms
De Enschedese zakenman Johan Willem Lambertus Adolfs was de drijvende kracht achter het verschijnsel dorpsfilm. Tussen 1948 en 1970 gaf hij opdracht tot het filmen van bijna 1500 Nederlandse dorpen en plaatsen, waaronder circa 170 keer in Fryslân!
Adolfs was geen geboren filmmaker, maar had een creatieve handelsgeest. Als jongeman handelde hij in tabak, maar toen de invoer ervan tijdens de Tweede Wereldoorlog stil kwam te liggen, moest hij op zoek naar een ander bestaansmiddel. Hij stortte zich op het maken van geluidsopnames op grammofoon. Het experiment bleek weinig succesvol, maar bracht hem wel op het idee van filmopnames. De federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen zag er wel wat in. Door tegen betaling een film van het dorp te vertonen konden muziekverenigingen immers geld inzamelen voor nieuwe uniformen of instrumenten.
Het concept moest iets worden aangepast om het project rendabel te maken, maar uiteindelijk werd de filmactie ‘Heel Nederland op de film’ een groot succes. Adolfs liet bijna 1500 dorpen vastleggen op het betaalbare 8 mm formaat. Opdrachtgevers waren verenigingen zoals muziekkorpsen, plattelandsvrouwen en de Nederlandse blindenbond.
Filmen volgens vast stramien: iedereen een filmster
De film volgde een vast stramien: Eerst was er een rondgang door het dorp die de inwoners in hun dagelijkse bezigheden vastlegde. Dan volgde een optocht van de plaatselijke verenigingen. Ook alle scholen met kinderen werden opgenomen. Een belangrijke factor voor het succes was dat alle dorpelingen in beeld kwamen. Wie wilde zichzelf nu niet terug zien op het witte doek? Om een hoge opkomst te garanderen moesten de dorpen meer dan 700, maar minder dan 10.000 inwoners tellen.
De films waren niet bedoeld als hoogstaande documentaires en hadden weinig pretenties, zo benadrukte Adolfs zelf: het waren gezellige films met gewone mensen. Toch zijn de opnames van grote historische waarde. Adolfs toonde immers het veranderende dorpsleven van na de oorlog. Bovendien zijn de films voor de dorpsbewoners een feest van herkenning.
Landelijke inventarisatie Adolfs-films
Vanwege deze waarde vond het Nationale Overleg van Regionale Audiovisuele Archieven (NORAA), waartoe ook het Fries Film Archief behoort, het van belang om de collectie in kaart te brengen. Hiervoor werd Eddy Appels aangetrokken en in 2003 verscheen de CD-rom ‘Heel Nederland op de Film’. Op deze CD-rom staat per provincie een overzicht van de dorpen die gefilmd werden en het jaartal waarin zij gefilmd werden. Dit overzicht treft u aan onder het kopje filmografie.
De vindplaats van de films is onzeker. Die werden in het verleden immers gekocht door plaatselijke verenigingen en zijn in de loop van de tijd – veel films zijn ouder dan vijftig jaar – op verschillende plekken terechtgekomen. Soms bij plaatselijke historische verenigingen, maar soms zijn de films ook verloren gegaan. Een gedeelte bevindt zich in de collectie van het Fries Film Archief (zie boven).
Ellen Schat – oktober 2005
Documentatie:
E. Appels, Heel Nederland op de Film. De dorpsfilms van J.W.L. Adolfs (CD-rom NORAA 2003, klik hier om het artikel te bestellen)