OPERATIE AUDIO – Afl. 2
door Syds Wiersma
In deze rubriek schrijft Syds Wiersma over bijzondere vondsten en ontwikkelingen bij het Fries Film & Audio Archief. De komende jaren worden met name grote audiocollecties uit de depots van Tresoar beschreven en gedigitaliseerd en zullen, waar dat ook qua rechten kan, online beschikbaar komen.
VERGETEN STEMMEN
Wij staan in Friesland in een traditie van verhalenvertellers. De gebroeders Halbertsma uit Grou waren in de negentiende eeuw belangrijke verzamelaars van verhalen en anecdotes. Winterjûnenocht (‘winteravondvermaak’) bracht in de dorpen zangers, vertellers en komieken bij elkaar en de mensen plezier en vermaak. Vandaag de dag hebben we een jaarlijkse Verhalenavond door de hele provincie. Grote culturele projecten als Arcadia en Leeuwarden City of Literature werken veel vanuit de kracht van het verhaal.
Elke week op verhalenjacht
Onlangs vond ik bij Tresoar, helemaal achter in depot 6, vijf grote dozen vol met audiospoelen en cassettebandjes. Op één van de dozen stond Y. Poortinga. Ik was blij verrast en mompelde, nee!, heeft Poortinga dan alles opgenomen? Dan moeten beppe en heit ook ergens in deze dozen zitten. Ype Poortinga publiceerde in de jaren zeventig en tachtig een reeks van zeven dikke delen met Friese volksverhalen. Het waren stuk voor stuk bestsellers. Het eerste deel, De ring fan it ljocht (‘De ring van het licht’), verscheen in 1976. En ja, de grote schrijver Poortinga was daarvoor onder andere bij mijn oma in Hijum geweest en mijn vader in Grou. Dat vonden wij als kinderen te gek. Veel verhalen waren ons met de paplepel ingegoten. Op zondagochtend kropen mijn beide zusjes en ik bij heit en mem in bed. Dan maakten wij heit wakker en smeekten hem om verhalen. Over de hannekemaaiers of het bizarre verhaal van Kleine en Grote Oege, de hilarische avonturen van Durk Fretter (‘Vreter’). Het waren vertellingen die in onze familie van generatie op generatie werden doorgegeven. Vooral overgrootvader Bouke Bergsma uit Reduzum was een lopende jukebox met sterke verhalen. Ik zie nog zijn glinsterende, ondeugende oogjes als hij begon te vertellen.
Zo ging ik op zoek naar de stemmen van mijn oma en mijn vader. Ik begon bij de oudste audiospoelen, uit het begin van de jaren zeventig. Gelukkig noteerde Poortinga op alle spoelen en bandjes wie hij opnam, waar en wanneer. En dus had ik binnen een kwartier de spoel met daarop: Durk Wiersma, Grou, opn. 31.10.1972. En iets daaronder: B. Wiersma-Bergstra, opn. 20.11.1972. Poortinga had het er druk mee. Aan de genoteerde data zag ik dat hij bijna elke week op verhalenjacht was, soms wel meerdere keren per week. Ik liet de spoel meteen digitaliseren. Spannend, want na veertig jaar zou ik de stem van mijn beppe weer horen (heit leeft nog). Ik kan haar stem in mijn hoofd terughalen, maar hoe zou ze klinken als ik haar weer echt hoorde? Het was een vreemde ervaring. Toen ik het digitale bestand opende, bleek het een jonge vrouwenstem. Aan intonatie en idioom hoorde ik dat zij het was, in mijn geheugen was haar stem veel ouder blijven hangen. Zo gaat het dus met stemmen. Gaandeweg worden ze ouder en je hebt het niet door.
Bij het Fries Film & Audio Archief gaan we nu op zoek naar fondsen om de audiocollectie van Poortinga volledig te digitaliseren en online beschikbaar te maken, zodat grote vertellers als Steven de Bruin (in de delen It gouden skaakspul – ‘Het gouden schaakspel’ – en It fleanend skip – ‘Het vliegende schip’), en Roel Piters de Jong (in de delen De held en de draek en De prins op frijersfuotten – ‘De prins op vrijersvoeten’) niet alleen gelezen maar ook beluisterd kunnen worden. Bij het Meertens Instituut zijn ze al enthousiast. Een deel van Poortinga’s verhalen staat als tekst, maar zonder audio-opnames op hun website.
Al die verschillende vertelstemmen uit Friesland, al die verhalen. We brengen ze terug naar de mensen. Er zijn ongetwijfeld families zijn die zich net als ik zullen verbazen als zij hun oude, verloren stemmen terughoren. Die van mijn beppe is te vinden via deze link: folksferhalen