In juni 2020 bracht het Fries Film & Audio Archief (FFAA) twee filmpjes over de kibboets van Franeker naar buiten. De filmpjes werden eind jaren 30 gemaakt door de Joodse arts Jacob Bramson. Hij en zijn vrouw Carolina Bramson-Klein waren de initiators en begeleiders van de kibboets. De filmbeelden geven een fascinerend beeld van de tijd dat Joodse jongeren uit diverse landen in Europa naar Franeker kwamen en daar woonden en werkten om zich voor te bereiden op emigratie naar Palestina. De 4 mei-herdenking van 2017 in Franeker stond in het teken van de kibboets en haar omgekomen bewoners. Van de negentig bewoners van de Franeker kibboets bereikte uiteindelijk ongeveer de helft Palestina, 24 pioniers overleefden de Holocaust niet. Het was voor velen in Franeker een tot dan toe onbekend verhaal.
De kibboetsbewoners in de winter van 1939-1940
Na de publicatie van de Bramson-filmpjes werd besloten nader onderzoek te doen naar de geschiedenis van de kibboets en haar bewoners. Dit resulteerde in diverse projecten. Filmmaker Gerard van der Veer bereidt een driedelige FryslânDok over de kibboets voor. Schrijver Auke Zeldenrust is bezig met een boek over de kibboets, dat in november 2022 verschijnt bij Boom Uitgevers in Amsterdam. Gemeente Waadhoeke werkt aan een monument voor de bewoners van de kibboets die slachtoffer werden van de Holocaust. Dit monument zal op 3 november 2022 worden onthuld. Dan is het 81 jaar geleden dat de kibboets door de Grüne Polizei en politiemensen uit Franeker werd overvallen en de dertien aanwezige bewoners worden gearresteerd en afgevoerd.
Vanaf 15 april kunt u twee andere projecten bezoeken die de geschiedenis van de kibboets laten zien. Het gaat om tentoonstellingen in Museum Martena en Historisch Centrum Franeker. Beide instellingen willen de verhalen rondom de kibboets nieuw leven inblazen en de bewoners een stem en een gezicht geven. Ook is er vanaf half april een stadswandeling beschikbaar, die ons leidt langs belangrijke plekken die in relatie staan tot de kibboets en de Tweede Wereldoorlog in Franeker.
Museum Martena
Voorstraat 35 Franeker
https://www.museummartena.nl/tentoonstellingen/verwacht
Historisch Centrum Franeker
Raadhuisplein 1 Franeker
https://historischcentrumfraneker.nl
De genoemde projecten worden mede mogelijk gemaakt door:
Stichting Friesland 1940 – 1945, Stichting Familie Wetterauw, Stichting Het Klaarkampster Weeshuis, Rotary Franeker, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Levi Lassen, Dr. Henriette Boas Stichting en Gemeente Waadhoeke.
Paul Schlessinger (l) en Hans Martin Cohn, waarsch. 1939
ACHTERGROND
Zo’n negentig Joodse jongeren kwamen tussen 1934 en 1941 naar Franeker. Op de kleigrond in Noordwest-Friesland gaan ze bij boeren en tuinders in de leer en werken zo aan hun droom om eens het Joodse land mee op te bouwen. Hun kibboets is het voormalige treinstation aan de rand van de stad. Daar vormen zij een eigen huishouding met tien tot vijftien zogeheten Palestina-pioniers. Overdag zware arbeid op het land, in de avonduren lessen in de Hebreeuwse taal, de Joodse cultuur en het geloof. Deze opleiding, hachsjara genoemd, duurt twee jaar en resulteert in een visum voor het Beloofde Land, het huidige Israël. Ondertussen groeit in Europa het antisemitisme. In de loop van de jaren dertig slaan steeds meer Joden op de vlucht voor de nazi’s. Een aantal jongeren vindt een veilig heenkomen in Franeker, in de hoop dat het een tussenstation naar de vrijheid zal zijn. Als de oorlog uitbreekt verandert alles. Naar Palestina emigreren is zo goed als onmogelijk en de bezetter zit de Joden op de hielen, ook in Franeker. Op 3 november 1941 wordt de kibboets overvallen door de Grüne Polizei en de Franeker politie. De pioniers worden gearresteerd, het treinstation wordt definitief gesloten. Van alle bewoners van de Franeker kibboets bereikt uiteindelijk de helft Palestina, 24 pioniers overleven de Holocaust niet.