Het Fries Film Archief heeft nieuwe filmbeelden van de Elfstedentochten van 1954 en 1956 ontdekt. Het gaat om twee kleurenfilmpjes gemaakt door Sjoerd Steensma (1910-1995), mede-eigenaar van Steensma & Zn in Bolsward, later Vruchtenconfijt Industrie Steensma en Desimo in Leeuwarden. De oudste filmbeelden in kleur van de Elfstedentocht werden tot nu toe toegeschreven aan de Friese filmmaker Han de Vries. Hij schoot in 1956 kleurenbeelden van de tocht der tochten. Steensma zijn filmpje uit 1954 is voorlopig en voor zover bekend het oudste kleurenfilmpje van de Elfstedentocht. De Elfstedentocht van 1954 werd gehouden op 3 februari 1954, vandaag 66 jaar geleden.
U kunt de beide kleurenfilmpjes hier bekijken.
De 16mm-beelden doken op nadat Klara Woldring-Steensma, dochter van de filmmaker, de omvangrijke filmcollectie van haar vader Sjoerd bij het Fries Film Archief binnenbracht. Ook de 16mm-camera van Steensma is aan het filmarchief geschonken. De belangrijkste films uit de Steensma-collectie werden gedigitaliseerd in het kader van het Deltaplan Digitalisering Cultureel Erfgoed Friesland (DDCE). In samenwerking met Omrop Fryslân brengt het Fries Film Archief de oudste kleurenbeelden van de Elfstedentocht vandaag naar buiten.
Kopgroep boven Berlikum, 1954
Het kleurenfilmpje uit 1954 duurt 2:20 min. Het toont met name beelden van de wedstrijdrijders. De beelden beginnen in Harlingen, waar de kopgroep van zes met de latere winnaar Jeen van den Berg (startnummer 40) stempelt bij de Oosterbrug en het zwart van de mensen staat. De fel rode muts en oranje trui van Anton Verhoeven springen eruit. Ook de vier achtervolgers en een groter peloton zien we nog stempelen. Daarna pakt Steensma de kopgroep weer op bij het Noorderbolwerk in Franeker. En vervolgens in een sneeuwlandschap in de buurt van Berlikum. Daar maakt hij o.a. ook een close-up van een man die het verloop van de tocht volgt met een transistorradio aan zijn oor. Ook Vroouwbuurtstermolen is mooi in beeld gebracht. Na een kort shot van de kopgroep die Dokkum bereikt, filmt Steensma nog ruim een halve minuut de bomvolle Prinsentuin in Leeuwarden. Helaas heeft hij de chaotische ontknoping van de wedstrijd bij de Noorderbrug en halverwege de Prinsentuin niet gefilmd. Die beelden vinden we bij Polygoon. Steensma staat verderop, vlakbij de finish. Hij filmt hoe Jeen van den Berg naar de eindstreep sprint, op de huid gezeten door De Koning, Charisius en Nauta. Pechvogel Anton Verhoeven, die halverwege de Prinsentuin denkt dat hij de finish als eerste passeert en er later dan Jeen van den Berg achter komt dat op het doek niet alleen FINISH staat, maar in kleine letters eronder nog 500 meter, wordt vijfde. Eén van de slotbeelden van het filmpje is prachtig: Jeen van den Berg in een rood-witte tulpenkrans met naast hem zijn trotse vader, de blossen op z’n wangen.
Het Pact van Vrouwbuurtstermolen, finish 1956, Prinsentuin, Leeuwarden
Het kleurenfilmpje uit 1956 is iets korter, 1:50 min. De beelden beginnen voor Bolsward. Daar zien we de kopgroep over barslecht ijs strompelen, Jeen Nauta voorop. Jeen van den Berg heeft dan al grote moeite zijn concurrenten te volgen. Na een paar flitsen van de kopgroep aan het klunen zijn we opnieuw in een dik besneeuwde Prinsentuin. Het is er zo mogelijk nog drukker dan in 1954. Er staan zelfs mensen op de daken. Steensma maakt een close-up van de Friese vlag bij de finish. Die hangt op z’n kop, wat een slecht voorteken zal blijken. We zien de vijf van het Pact van Vrouwbuurtstermolen gearmd en juichend naar de finish glijden. Het publiek kijkt verbluft toe en is stil. Acht minuten later komt eenzame achtervolger Jeen van den Berg binnen, de tricolor op zijn borst. Na beraad besluit het Elfstedenbestuur geen huldiging te houden en de winnaars krijgen geen prijs. Toch worden de vijf niet gediskwalificeerd. In de officiële uitslag staan ze gewoon als winnaar te boek. Steensma eindigt zijn filmpje met beelden van het publiek, dat zich massaal opdringt en hier en daar de baan oversteekt.
Finish 1956, Prinsentuin, Leeuwarden
In de winters van 1954-1956 heeft Steensma diverse ijsevenementen in kleur gefilmd. De Elfmerentochten van 1954 en 1956, arresleewedstrijden op het IJsselmeer bij Hindeloopen en het NK langebaan van december 1955 op Thialf toen het nog een natuurijsbaan was. Daar zien we opnieuw Jeen van den Berg in actie en een prachtige opname van het podium met Gerard Maarse (1), Egbert van ’t Oever (2) en Wim de Graaff (3). Steensma heeft ook beelden gemaakt van een kortebaanwedstrijd voor vrouwen in de Prinsentuin.
Het is een knappe prestatie dat een amateurfilmer in zijn eentje dergelijke historische schaatsbeelden op verschillende locaties zo prachtig in beeld heeft gebracht en besefte dat dit kleur verdiende. Een parel in de collectie van het Fries Film Archief.
Maandagmiddag om 13.00 uur overhandigt het Fries Film Archief de beide kleurenfilms van Sjoerd Steensma aan Sietske Poepjes, gedeputeerde van cultuur bij de provincie Fryslân. Dit doen we in de kleurigste bioscoopzaal van Nederland, de ‘roze zaal’ van Slieker Film aan het Wilhelminaplein in Leeuwarden. De beelden zijn dan voor het eerst op groot doek te zien. Tom van Mourik, de nieuwe voorzitter van Film in Friesland, verricht de overhandiging aan de gedeputeerde, in aanwezigheid van Klara Woldring-Steensma, dochter van de filmmaker, en Halbe van den Berg, zoon van Elfstedenwinnaar Jeen van den Berg. Na afloop is er koek en zopie (poeiermolke en koeke).