Bij het Fries Film Archief zijn nieuwe filmbeelden van de bevrijding van Leeuwarden opgedoken. Het gaat om twee films van in totaal acht minuten van de Leeuwarder binnenstad op 15 april 1945. Het Fries Film Archief heeft de beelden gedigitaliseerd en brengt ze vandaag naar buiten. De beelden zijn gefilmd door Johan en Agaath Witteveen-Obbema. De familie Witteveen woonde aan de Wirdumerdijk 25, tegenover de Doopsgezinde Kerk.
Naar aanleiding van 75 jaar Vrijheid presenteert het filmarchief nu de Witteveen-beelden van de bevrijding. U kunt de beelden bekijken op YouTube
Het Fries Film Archief had al meerdere filmpjes van de Leeuwarder bevrijding in de collectie. Ze laten zien hoe de Canadezen met jeeps en tanks door de straten rijden, de bevrijders feestelijk worden onthaald, Canadese soldaten handtekeningen en sigaretten uitdelen, tanks door het publiek worden beklommen, en ook hoe collaborateurs naar het politiebureau op de Nieuwestad worden geleid. Dit zien we allemaal ook in de filmpjes van de familie Witteveen.
Patrouille van BS'ers op de Wirdumerdijk
Maar de Witteveens hebben iets gefilmd wat in nagenoeg alle andere Leeuwarder bevrijdingsbeelden ontbreekt: de ochtend van 15 april, toen de Canadezen Leeuwarden nog niet hadden bereikt. We zien een lege, regenachtige Wirdumerdijk op zondagmorgen, waar de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) – zwaar bewapend – en politiemensen de baas zijn. De bewoners wagen zich nog niet op straat, er hangen nog geen vlaggen uit. Men gluurt door het raam, kijkt om het hoekje van de deur de straat in. Men heeft gehoord dat de Canadezen in aantocht zijn. Maar er is twijfel. Heeft de BS de stad wel echt in handen? Is er geen gevaar voor sluipschutters? Die onzekerheid zien we in het eerste filmpje van Witteveen. Ook de Leeuwarder amateurfilmer Ruurd Rodenburg legde de spanning van die ochtend in enkele shots vast. Hij filmde de BS’ers door zijn slaapkamerraam met uitkijk op de driesprong Spanjaardslaan-Troelstraweg.
Wat de meeste Leeuwarders die ochtend nog niet kunnen weten, is dat de Binnenlandse Strijdkrachten de 200 achtergebleven Duitsers ‘s nachts hebben overmeesterd. Alle gevangenen zijn bevrijd uit de Blokhuispoort, sluipschutters zijn uitgeschakeld, eerste arrestaties worden verricht. De ‘grote schoonmaak’ van de BS is glorieus geslaagd. De Duitsers hebben alleen kans gezien om het OBW (Old Burgerweeshuis) in brand te steken en daarmee het archief van de Ortskommandantur te vernietigen. Andere Duitse sabotageacties zijn voorkomen. In zijn dagboekaantekeningen over de ochtend van 15 april vraagt de Leeuwarder textielhandelaar Goffe Miedema zich af: ‘Is Leeuwarden nu een Duitse stad of is het een Canadese stad?’ Geen van beide, zien we op de beelden van Witteveen. De stad is van de ‘Blauwe Overalls’.
De Haas heet de bevrijders welkom
Aan het eind van de ochtend gaan de eerste vlaggen uit. Een man schrijft met krijt op een muur: ‘Welcome, dear liberators.’ Meer mensen wagen zich op straat. Om twaalf uur trekken de Canadezen de stad binnen. Het feest barst los. De Witteveens leggen de uitbarsting van vreugde vast. Maar ze filmen ook hoe enkele ‘moffenhoeren’ worden weggevoerd. Eén wordt gedwongen de foto van een Duitse officier boven haar hoofd te dragen. Een ander loopt met vingers in haar oren om het geschreeuw van de omstanders niet te horen. Een derde trekt een doek over haar hoofd. Het zijn pijnlijke beelden. Daarnaast is het weer vrolijkheid troef als er een regiment Schotten met rokken en doedelzakken voorbijtrekt. Aan het eind van de film wordt de kleine Johan Witteveen jr. opgetild door een Canadese soldaat. Aarzelend zwaait hij met een Nederlands vlaggetje. Leeuwarden is vrij.
Johan Witteveen jr. op de arm van een Canadese soldaat
Andere bevrijdingsfilmpjes uit de collectie van het Fries Film Archief – Leeuwarden, Drachten, Heerenveen, Dokkum, Sneek, Bolsward, Nijland, Kollum – vindt u hier op YouTube.
Het Fries Museum biedt van 11 april 2020 t/m 6 september 2020 een podium voor diverse projecten in het kader van 75 jaar vrijheid in Friesland. De belangrijkste WOII-beelden van het Fries Film Archief, inclusief een selectie uit de bevrijdingsbeelden van Friesland, zullen daar ook worden getoond.
De dagboekaantekeningen van Goffe Miedema van15 april 1945 vindt u hier
Een reportage op Radio Herrijzend Nederland over hoe de Binnenlandse Strijdkrachten in Leeuwarden en Fryslân hebben geprobeerd ervoor te zorgen dat de Canadezen zoveel mogelijk een ‘kogelvrije intocht’ kregen, vindt u hier