De novembermaand in Franeker staat in het teken van de geschiedenis van de Joodse kibboets die tussen 1934 en 1941 aan de rand van de stad gevestigd was. Meer dan 90 jonge vrouwen en mannen kregen er een werkstage om zo een certificaat te verdienen waarmee ze konden emigreren naar Palestina. De meeste van hen werkten bij boeren en tuinders in de omgeving van Franeker. Een groot deel van de Franeker kibboetsbewoners kon in de jaren dertig emigreren en buiten Europa een nieuw bestaan opbouwen. Vierentwintig van hen overleefden de naziterreur echter niet. Voor deze slachtoffers onthult de gemeente Waadhoeke op 3 november een namenmonument tegenover het voormalige kibboetsgebouw aan de Harlingerweg. Het is dan 81 jaar geleden dat de kibboets op brute wijze door de Duitsers en de Franeker politie werd ontruimd en de laatste groep bewoners gearresteerd. Na de onthulling van het namenmonument wordt het boek Kibboets op de Klei gepresenteerd door auteur Auke Zeldenrust en Boom Uitgevers (Amsterdam).
De Franeker kibboets was in 2017 het thema van de jaarlijkse 4-mei herdenking in Franeker en kreeg grotere bekendheid nadat in juni 2020 het Fries Film & Audio Archief (FFAA) filmmateriaal publiceerde van Jacob Bramson. Samen met zijn echtgenote Carolina was hij begin jaren dertig initiatiefnemer van de kibboets. Bramson was ook amateurfilmer en schoot tussen 1937-1939 regelmatig beelden bij de kibboets en boerderijen en tuinderijen waar de kibboetsbewoners werkten. Na publicatie van de beelden in 2020 kwamen er veel reacties van familie en nabestaanden van voormalige kibboetsbewoners, met name uit Israël. Mensen op de filmbeelden werden herkend, informatie, verhalen en meer beeldmateriaal kwamen los. Het FFAA besloot een onderzoek te starten. Dit resulteerde in een tentoonstelling, boek, driedelige FryslânDOK-documentaire, monument en educatieproject.
Carolina Bramson-Klein overleefde de Holocaust niet. Zij overleed op 16 februari 1945 in Kamp Bergen-Belsen. Ook haar naam komt op het monument tegenover de kibboets te staan. Beeldend kunstenaar Marcel van Zijp ontwierp en bouwde het monument in opdracht van de gemeente Waadhoeke.
Kunstkamer Franeker
In het kibboetsgebouw, een voormalige treinstation, is nu de Kunstkamer Franeker gevestigd. Leerlingen van de Einstein Class in Franeker exposeren er beeldend werk dat zij hebben gemaakt in het kader van een educatieproject over de kibboets.
FryslânDOK
Op donderdag 10 november is de première van de FryslânDOK-docuserie Kibboets op ‘e Klaai van regisseur Gerard van der Veer en cameraman Gerko Jonker. De première vindt plaats in De Koornbeurs in Franeker. Ook op zondagmiddag 13 november tijdens het Noordelijk Film Festival in Leeuwarden wordt de FryslânDOK-docuserie vertoond. Op televisie is hij te zien bij NPO2 en bij Omrop Fryslân in de weekenden van 12&13, 19&20 en 26&27 november.
Tentoonstellingen
Eerder dit jaar werden twee tentoonstellingen over de Franker kibboets geopend. Bij Museum Martena en Historisch Centrum Franeker. De tentoonstellingen zijn nog open tot eind november. Er is ook een stadswandeling langs locaties in Franeker die verbonden zijn aan de geschiedenis van de kibboets en de Duitse bezetting in 40/45.
PROGRAMMA
Donderdag 3 november
Locatie: Harlingerweg 18, Franeker (naast het gemeentehuis, tegenover de Kunstkamer)
Tijd: 13.30 uur
- Onthulling namenmonument door Commissaris van de Koning de heer drs. A.A.M. Brok, burgemeester Marga Waanders en enkele nabestaanden (Vrij toegankelijk voor publiek)
- Presentatie boek Kibboets op de klei door Auke Zeldenrust en Boom Uitgevers (Voor genodigden)
- Expositie leerlingen Einstein Class in de Kunstkamer Franeker
Donderdag 10 november
Locatie: Koornbeurs, Franeker
Tijd: 16.30 uur
- Première FryslânDOK-docuserie Kibboets op ‘e Klaai door regisseur Gerard van der Veer en Omrop Fryslân i.s.m. Noordelijk Film Festival en Fries Film & Audio Archief
https://noordelijkfilmfestival.nl/
Zondag 13 november
Locatie: Noordelijk Film Festival, Leeuwarden – zaal Slieker Film
Tijd: 15.00 uur
Vertoning docuserie Kibboets op ‘e Klaai in aanwezigheid van regisseur Gerard van der Veer en auteur van het boek Auke Zeldenrust
https://noordelijkfilmfestival.nl/
Novembermaand 2022
Locaties: Museum Martena, Historisch Centrum Franeker, Kunstkamer Franeker
- Expositie Kibboets op de Klei en expositie leerlingen Einstein Class
- Stadswandeling