Amateurfilmclub De Kleare Kimen in de jaren 50 en 60

HET PRILLE BEGIN VAN DE NU 65-JARIGE FILMCLUB

2016 is het jaar dat de Leeuwarder film- en videoclub ‘De Kleare Kimen’ 65 jaar bestaat. In dit artikel de markante geschiedenis van de eerste twintig jaar van de amateurfilmclub, die onder andere de Elfstedentochten in de jaren vijftig en zestig filmde.

Door Evelien van der Kooi

Oprichting en activiteiten van de KK
In 1951 vatten de Leeuwarders J. M. Boudewijn, J. L. van Keyzerswaard, J. Pelder en L. E. Huijing het plan op om een Friese smalfilmclub voor amateurfilmers op te richten. Deze club moest tot doel hebben het filmtechnische peil van de Friese amateurcineasten te verhogen.[i] De heren namen contact op met de Vereniging van Groninger Amateursmalfilmers, die de oprichting ondersteunde. Op 17 oktober 1951 werd er een bijeenkomst belegd. De initiatiefnemers, acht Groningse amateur smalfilmers en een aantal geïnteresseerden, waren hierbij aanwezig. Tijdens deze bijeenkomst werd de Friese smalfilmclub ‘De Kleare Kimen’ opgericht. Friese beweger en amateurfilmer Jan Bearn Singelsma was de naamgever van de club. Hij maakte vaak op zijn bromfiets tripjes naar Duitsland en Denemarken. Hier was hij onder de indruk van het Oost-Friese en Deense natuurschoon, en dan met namen de vergezichten. Wellicht was dit de reden dat hij in 1951 voorstelde om de nieuwe smalfilmclub voor amateurs naar deze ‘schone horizonten’ te vernoemen: de naam Kleare Kimen was geboren.[ii] Twintig mensen, vooral uit Leeuwarden, schreven zich tijdens deze eerste bijeenkomst in als lid. Door de hoge kosten die met film gemoeid waren in de jaren vijftig, waren dit vooral welvarende mannen.[iii]  Boudewijn, Van Keyzerswaard, Pelder, Huijing en Brouwer vormden het eerste bestuur.[iv]

De leden kwamen in het winterseizoen in Hotel De Doelen in Leeuwarden bij elkaar. Ze organiseerden werkavonden, filmavonden-met-de-dames-erbij, onderlinge filmwedstrijden, demonstraties en lezingen.[v] Deze avonden waren in principe alleen toegankelijk voor leden. Af en toe hield de Kleare Kimen ook een open bijeenkomst, zoals bijvoorbeeld in de jaarlijkse film- en fotografieweek in mei. [vi] Zo was er op 15 mei 1959 een open bijeenkomst, waarop verschillende lezingen gegeven werden. Er werd bijvoorbeeld gepraat over de clubfilms van de Kleare Kimen, het belang van het gebruik van een draaiboek bij familiefilms en het filmen en monteren van vakantiefilms. Ook werden er filmpjes van leden vertoond.[vii]

Clubfilms
Alle leden van de Kleare Kimen waren enthousiaste amateurfilmers en maakten individueel veel films. Leden als R. van der Velde, G. Vrolijk, W. Baljet, P.J. Plantinga, L.E. Huijing, O.A. Brouwer, W.L.C. Remy en J.M. Boudewijn legden niet alleen hun gezin en dagelijks leven op de gevoelige plaat vast; ze maakten ook sfeerimpressies van verschillende plaatsen in Leeuwarden en Friesland, documentaires over allerlei onderwerpen, korte speelfilms en soms zelfs animaties. In het Fries Film Archief liggen veel producties van Kleare Kimen-leden. Maar de club was niet alleen gericht op individuele producties: er werden ook gezamenlijke ‘clubfilms’ gemaakt. Hieraan werkte een groot deel van de leden tegelijk mee. Deze clubfilms waren verschillend van aard. Ten eerste werd er af en toe door middel van een interne scenariowedstrijd een script uitgekozen, dat vervolgens tot een speelfilm werd verfilmd. In de jaren vijftig maakten de leden zo gezamenlijk de speelfilms “Zwarte Magie” en “Kat en Muis”.[viii]  Beide films werden in Hotel De Doelen opgenomen. “Kat en Muis” ging over een receptioniste die een mannelijke hotelgast vermoordde. In “Zwarte Magie” speelde een mysterieuze magiër de hoofdrol.[ix]

Naast deze speelfilms maakte de Kleare Kimen-leden ook gezamenlijke reportages. De bekendste voorbeelden hiervan in de jaren vijftig en zestig zijn de Elfstedentocht-films. Tien leden van de Kleare Kimen legden de Elfstedentocht van 1954 vast op 8 en 16 mm-films.[x] Deze Elfstedenfilm ging in het Provinciehuis in première voor een select gezelschap, bestaande uit onder andere de Commissaris van de Koningin, een aantal wedstrijdrijders en het bestuur van de Elfstedenvereniging.[xi] Een van de twee kopieën van deze film was voor exploitatie bedoeld. De film werd onder andere in het buurthuis van Nij Beets en Kasteel Nijenrode in Tilburg vertoond.[xii] De Kleare Kimen-leden hadden nog niet genoeg van de Elfstedentocht, want twee jaar later filmden ze ook een reportage over de tocht van 1956.[xiii] Zeven jaar later trotseerden de smalfilmers zelfs de ‘hel van ‘63’, toen ze de beruchte Elfstedentocht van 1963 vastlegden. De Leeuwarder Courant was lovend over deze film: “Deze door amateurs vervaardigde film kon de toets der critiek uitstekend doorstaan”, schreef de krant.[xiv]

Naast de Elfstedentocht maakte de Kleare Kimen ook andere Friese tradities tot onderwerp van zijn reportages. In juli 1966 filmden de leden van de Kleare Kimen gezamenlijk de skûtsjesyl-wedstrijden. Tien leden deden het camerawerk, tien monteerden de beelden en drie deden de geluidmixage. Dit resulteerde in twee films: een 8-minuten durende sfeerimpressie van het skûtsjesilen en een 50-minuten durende reportage over de wedstrijdenreeks van de tjalken.[xv]

Verder stelde de Kleare Kimen zijn diensten beschikbaar voor andere partijen die een film wilden hebben. Zo maakte de club twee films voor de Bescherming Bevolking (B.B.), een civiele beschermingsorganisatie die was opgericht om de Nederlandse burgers in tijden van rampspoed te helpen. [xvi] De eerste hiervan was “De Oude Vijand”, die de Kleare Kimen in 1954 maakte. Dit was een film over de watersnoodramp en de internationale hulpverlening die geboden werd. Deze film diende om te demonstreren hoe nuttig een organisatie als de B.B. kon zijn. Over de andere B.B.-film die de Kleare Kimen maakte, is niets meer bekend.[xvii] Ook maakte de Kleare Kimen in 1953 een promotiefilm voor het Wâldenplan van de Fryske Akademy. [xviii]

NOVA-lidmaatschap
De leden van de Kleare Kimen waren niet de enige enthousiaste smalfilmers. In heel Nederland ontstonden in de jaren vijftig en zestig actieve amateurfilmclubs. De Friese smalfilmers hadden hechte banden met deze andere clubs, waarmee ze via de Nederlandse Organisatie van Amateur Smalfilms (NOVA) in contact stonden. Er werden in de jaren vijftig ‘uitwisselingsavonden’ georganiseerd met smalfilmclubs uit Hilversum, Groningen, Heerenveen, Zwolle, Winschoten en Drachten, waar smalfilmers bij elkaars club op bezoek kwamen en werk vertoonden.[xix] Als zulke avonden in Leeuwarden plaatsvonden, waren ze in principe alleen toegankelijk voor leden van de Kleare Kimen. Een enkele keer waren ook niet-leden welkom, zoals in 1957 toen een Groningse smalfilmer zijn werk in Leeuwarden kwam vertonen.[xx]

Filmers van de Kleare Kimen deden steevast elk jaar mee aan de noordelijke wedstrijd van de NOVA. De grootste prijs hier was sinds begin jaren zestig de Zilveren Camera. Deze ging naar de amateurfilmclub die de meeste punten kreeg binnen de competitie. De winnaar van deze competitie ging door naar de landelijke finale. De nationale winnaar werd ingestuurd voor een Europese competitie.[xxi] Leden van de Kleare Kimen vielen verschillende malen in de prijzen. Zo won W. Baljet in 1958 een derde prijs in de competitie met een documentaire over een Oostenrijkse berg, de Sturzhahn.[xxii] In 1961 behaalden W. Baljet met “Oostenwind” (over hoe de jeugd zich misdraagt tijdens een vakantie in Grou) en R. A. van der Velde met “Uit aller naam” (over de atoombomdreiging), succes in de nationale competitie van de NOVA.[xxiii] In 1963 viel de Kleare Kimen in de prijzen met “Elfstedentocht 1963” en “Friesland huldigt het zilveren bruidspaar”.[xxiv] En in 1968 won de clubfilm “Skûtsjesilen”.[xxv]

Groei ledenaantal
In de jaren vijftig bleef het ledenaantal van de Kleare Kimen nagenoeg gelijk. Het originele ledenaantal van 20 was in 1958 toegenomen tot 23.[xxvi] In de jaren zestig introduceerde Kodak het goedkopere Super 8-systeem, waarmee de kosten van film maken daalden. Amateurfilms maken werd zo voor meer mensen een leuke en betaalbare hobby. De Kleare Kimen kreeg in de jaren zestig meer leden, die ook wat minder ‘chic’ waren dan voorheen. In 1966 was het ledenaantal 36. Er was echter nog wel een strenge ballotage. Nieuwe leden stonden lager in de hiërarchie dan leden die al langer lid waren.[xxvii]  Ze moesten eerst achteraan in de zaal zitten en hun recht om te spreken verdienen.[xxviii] De verenigingsbijeenkomsten verhuisden naar Gebouw Irene in Leeuwarden.[xxix]

In deze eerste twintig jaar werd de basis gelegd voor een amateurfilmclub die in de decennia hierna het hoofd wist te bieden aan alle veranderingen op filmgebied. Super 8 kwam en ging, net als video, DVD, en vele andere technische veranderingen. Noordelijke amateurfilmclubs in onder andere Joure, Drachten, Zevenhuizen en Groningen wisten in de loop der jaren deze veranderingen niet het hoofd te bieden en werden opgeheven. Maar de Leeuwarder Kleare Kimen bleef bestaan en viert dit jaar zijn 65-jarige bestaan: een bijzondere gelegenheid voor een bijzondere club.

Noten

[i] “Smalfilmers willen zich verenigen,” De Heerenveensche Koerier, 12 oktober 1951, bladzijde 3.

[ii] Archief Kleare Kimen.

[iii] Gerben de Jong, “Met een vakantiefilm van drie uur ben je je kennissen snel kwijt,” Leeuwarder Courant, 26 maart 1987, bladzijde 35.

[iv] A.J. Hendriks, “De ‘Friese Smalfilm Club’ een feit!,” NOVA-archief, te raadplegen via http://www.ariedejong.eu/archiefnova/; “Smalfilmers,” Leeuwarder Courant, 15 oktober 1951, bladzijde 7; “Smalfilmclub opgericht,” Leeuwarder Courant, 18 oktober 1951, bladzijde 9.

[v] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmistbijlage, bladzijde 3.

[vi] “’Kleare Kimen’ toonde films van leden,” Leeuwarder Courant, 14 mei 1965, bladzijde 19.

[vii] “Vandaag en morgen,” Leeuwarder Courant, 14 mei 1959, bladzijde 13;  “Propaganda-bijeenkomst Friese smalfilmers,” Leeuwarder Courant, 16 mei 1959, bladzijde 7.

[viii] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmistbijlage, bladzijde 3.

[ix] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmisbijlage, bladzijde 3.

[x] “”Kleare Kimen” maakt Elfstedentochtfilm,” Leeuwarder Courant, 1 februari 1954, bladzijde 1.

[xi] “Première van Friese Elfstedenfilm,” Leeuwarder Courant, 12 februari 1954, bladzijde 9.

[xii] Advertentie ‘filmjoun’, Friese Koerier, 2 april 1954, bladzijde 8; “Frysk wykein op it kastiel ‘Nijenrode’,” Leeuwarder Courant, 15 maart 1954, bladzijde 2.

[xiii] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmistbijlage, bladzijde 3.

[xiv] “Friese smalfilmclub vertoonde film over Elfstedentocht 1963,” Leeuwarder Courant, 9 april 1963, bladzijde 9.

[xv] “Première ‘Skûtsjesilen 1966’ in Woudsend, Amateurs maakten mooie films over de skûtsjes,” Leeuwarder Courant, 12 juli 1967, bladzijde 9.

[xvi] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmistbijlage, bladzijde 3.

[xvii] “Burgerij verstaat taak ten aanzien van B.B.,” Leeuwarder Courant, 5 maart 1954, bladzijde 9.

[xviii] “De Wâlden komme op `e film. Ek Hâskerlan op it stúdzjeplan fan de Fryske Akademy,” Leeuwarder Courant, 24 april 1953, bladzijde 5; “Tal stripers fan de Fryske Akademy kaem oer de 1100. 260 frijwilligers foar it Wâldeplan,” Leeuwarder Courant, 31 augustus 1953, bladzijde 7.

[xix] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmisbijlage, bladzijde 3.

[xx] “Gehoord en Gezien in Leeuwarden,” Leeuwarder Courant, 23 oktober 1957, bladzijde 7.

[xxi] “Districsdag noordelijke NOVA-clubs. Amateur-filmers hielden wedstrijd in Grouw,” Leeuwarder Courant, 14 maart 1960, bladzijde 6.

[xxii] “Gehoord en Gezien in Leeuwarden,” Leeuwarder Courant, 24 mei 1959, bladzijde 7.

[xxiii] “Gehoord en gezien,” Leeuwarder Courant, 29 mei 1961, bladzijde 5.

[xxiv] “Smalfilmers bijeen in Harlingen. Groninger filmclub won zilveren camera,” Leeuwarder Courant, 18 maart 1963, bladzijde 6.

[xxv] “’Variéte’ beste inzending op Noordelijke dag amateurfilmers,” Nieuwsblad van het Noorden, 20 mei 1968, bladzijde 5.

[xxvi] “”Kat en Muis” in Leeuwarder hotel op celluloid gevangen,” Leeuwarder Courant, 24 december 1958, kerstmistbijlage, bladzijde 3.

[xxvii] “‘Kleare Kimen’ zal skûtsjefilm maken,” Leeuwarder Courant, 16 juli 1966, bladzijde 5; Gerben de Jong, “Met een vakantiefilm van drie uur ben je je kennissen snel kwijt,” Leeuwarder Courant, 26 maart 1987, bladzijde 35.

[xxviii] Archief Kleare Kimen.

[xxix] Leeuwarder Gemeenschap, 1965 en 1966.