Mijn interesse voor de Tweede Wereldoorlog bracht mij bij het Fries Film Archief. Als vrijwilliger heb ik diverse films uit deze periode beschreven. Intussen beschrijf ik ook andere films en zo kreeg ik laatst een film uit 1956 onder ogen: IJlst, Bolsward en Hindeloopen. Een film uit de collectie van dichter, fotojournalist en filmer Johannes Doedes de Jong (1912-1996). Deze collectie, bestaande uit een kleine dertig films, is door de dochter van de filmmaker aan Tresoar en het FFA geschonken. Ze wilde dat de collectie werd behouden en geopend voor volgende generaties.
Johannes Doedes de Jong was een fotograaf met een indrukwekkende staat van dienst. Zijn foto’s verschenen in diverse bladen: de Friese Koerier, het Fries Landbouwblad en later de Leeuwarder Courant. In de Friese Koerier had De Jong jarenlang op zaterdag een populaire rubriek, waarin hij foto’s en verhalen publiceerde over bijzondere mensen, plekjes, planten of dieren.
Minder bekend was dat hij ook filmreportages voor Friese bedrijven maakte en dat hij de eindmontage deed van de eerste Friese speelfilm, Kar út Twa (1937). Maar hij filmde ook graag voor zichzelf. Tijdens zijn tochten als fotograaf door de provincie pakte hij regelmatig zijn filmcamera en legde dan het landschap vast, met veel aandacht voor detail, voor mensen en natuur – zoals we dat ook van zijn fotowerk kennen. Hij maakte ook prachtige filmpjes van schaatstochten en kortebaanwedstrijden. Aan hoe hij de schaatsers portretteert kun je zien dat hij zelf een goede schaatser was.
IJlst, Bolsward en Hindeloopen is een film die ‘swalkjend’ door Fryslân tot stand is gekomen. We zien mooie beelden van natuur en landschap. Echter, twee korte fragmenten springen er voor mij uit. Allereerst een lang en traag shot van een klein dorpje met een kerk, een paar boerderijen en een kleine brug over een vaart, de rustiek zelve. Het gaat om Piaam. Ogenschijnlijk een gewoon dorpsgezicht, maar het is met een scherp oog voor compositie en detail gemaakt.
Zo vond ik ook Gaast. Daar vangt de filmmaker een oude visser, die met zijn netten de IJsselmeerdijk op loopt. Eenmaal over de dijk kijkt hij de netten na op beschadigingen. Meer is het niet. Een onbekende visser die terugkomt van een dag op het water en zijn dag afrondt. Waarschijnlijk heeft De Jong een praatje met hem gemaakt en toen gevraagd of hij hem even mocht filmen.
Geen toeters en bellen, geen belangrijke gebeurtenis, geen hoge heren en dames. Gewoon een stukje leven van een IJsselmeervisser, gefilmd zoals de filmmaker zelf bekend stond: bescheiden, een man van het volk, een natuurmens. Iemand die – zo noteerde Eelke Lok op zijn blog toen Tresoar en het FFA de filmcollectie van De Jong in 2012 presenteerden – door de knieën ging voor wat hij fotografeerde en filmde.
Sander Muller is medewerker van het Fries Film Archief
De bovengenoemde film ‘IJlst, Bolsward, Hindeloopen’ kunt u hier bekijken.
‘Kar út Twa’, de eerste Friese speelfilm (1937), waar J.D. de Jong de montage voor deed, kunt u hier bekijken.