Filmend vanaf de Harley Fryslân verkennen

In een reeks over de parels van het filmarchief mag Gerrit Aalfs (1892-1970) niet ontbreken. Vanaf de jaren twintig trok hij op zijn Harley Davidson filmend en fotograferend door de provincie. Afkomstig uit Drenthe en in 1922 als tekenleraar in Harlingen neergestreken, werd zijn camera een middel om verbinding te krijgen met het Friese landschap. Aanvankelijk had hij er niets mee op: ‘Ik vond het van een vreselijke kaalheid waarin ik de schoonheid niet kon vinden.’ Toen hij foto’s maakte van de nieuwe hooilader van een boer bij Pingjum, raakte hij geboeid en besloot hij om te gaan filmen.

In zijn films combineert hij een fascinatie voor nieuwe technieken met beweging en weidsheid in het landschap. Zo registreerde hij een cruciale overgangsperiode in de Friese landbouw, waarin de mechanisatie zich in rap tempo voltrok. Minstens even dankbaar moeten we hem zijn voor de documentaire die hij maakte over de aanleg van de Afsluitdijk (1932). Fascinerend is het om te zien hoe hij de stroming in de Vlieter vastlegt, die steeds sterker wordt naarmate het gat tussen Noordzee en Zuiderzee kleiner wordt. Of de stuurmanskunst op de vrachtschepen, die zich zwaar en diep van de keileem in de stroming, positioneren om op de juiste plekken te kunnen lossen. De kranen met zwenkende stortbakken zijn zwarte oerkrachten boven het water en de drek.

In dezelfde periode verenigde Aalfs zich met een aantal Friese filmpioniers in het filmerscollectief Film yn Fryslân, waarbij ook J.D. de Jong, Hein Faber en Piet Plantinga zich aansloten. Hun eerste project was een bedrijfsfilm voor de CAF (Coöperatieve Vereniging tot Aankoop en Bewerking van Landbouwbenodigdheden voor Friesland) in 1936. Een jaar later maakten ze de eerste Friese speelfilm, Kar út Twa, gesponsord door de CAF. Het is een mijlpaal in de Friese filmgeschiedenis, maar eigenlijk ook een niemendalletje over een boerendochter die moet kiezen tussen twee vrijers. Aalfs schoot de meeste beelden voor de film, J.D. de Jong deed de eindmontage. De film was een kaskraker en werd door heel Fryslân, en ook daarbuiten, gedraaid.

De collectie-Aalfs behoorde tot het eerste eigendom van het Fries Film Archief. In 1988 begon dit archief met een startsubsidie uit een potje dat was overgebleven uit het provinciale Landbouw Elektrificatie Fonds. Het geld werd gebruikt voor het verzamelen, restaureren en beheren van Fries filmisch erfgoed. De eerste focus lag op het behoud van landbouwfilms. Die van Aalfs waren topstukken en zijn dat nog steeds.

> Ellen Schat is publiciste en oud-werkgroeplid van het FFA, Syds Wiersma is FFA-coördinator

> Hieronder enkele links naar films van Gerrit Aalfs:

- Dichting van de Afsluitdijk (1932)

- De Friesche Weiden (ca. 1930)

- Hooien (ca. 1933)

- Opening van het Leeuwarder vliegveld (1938)