Amateurfilmer Rients Westra heeft in de jaren ’60-‘70 veel films gemaakt over zijn woon- en geboorteplaats Sexbierum. Over het dorpsleven met zijn evenementen, zijn familie en gezin. Ook maakte hij bedrijfsreportages over de aardappelhandel en -export, waarin hij zelf werkzaam was. Maar de mooiste opnames die hij ooit maakte, vind ik, zijn die van een aantal ‘seedyksters’ dat voor de ophoging van de zeedijk naar Deltahoogte eind jaren ‘70, nog bij de oude zeedijk net boven Sexbierum verbleef.
Ze verbleven er, wonen is bijna een te groot woord. Ondanks hun schrijnende, bittere armoede voelden deze seedyksters zich niet te min om zich te laten filmen in hun beroerde omstandigheden. Dit heeft fascinerende beelden opgeleverd. Beelden van een vergeten wereld waarin mensen door de verhoging van de zeedijk hun huizen afgebroken zagen worden. Ze werden gedwongen om naar de naastgelegen dorpen te verhuizen waar ze zich, verteerd door heimwee te midden van een dorpsgemeenschap waarin ze zich niet thuis voelden, probeerden te settelen.
Een goede beschrijving van die typische ‘seedykstercultuur’ geeft de Friese schrijver Watse Cuperus in zijn roman Swart mar leaflik. Cuperus excelleerde in het typeren van de misstanden op het Friese platteland eind negentiende en begin twintigste eeuw, en dan met name die in de akkerbouw langs de zeedijk. Hij was in die zin een geëngageerd schrijver avant la lettre die door zijn romans misstanden onder de aandacht wilde brengen. De seedyksters vormden een gesloten gemeenschap van outcasts die leefden van alles wat de zee opleverde.
Maar terug naar Westra die, voor zover bekend als enige, z’n kans schoon zag om deze mensen die zich, gedwongen of vrijwillig, afzonderden van de gewone maatschappij op bewegend beeld vast te leggen. In het filmfragment, in zwart-wit geschoten, zien we eerst een opname van een kleine keuterboerderij in zeer vervallen staat. Naast de boerderij lopen twee koeien in een stukje weiland langs de vaart achter de zeedijk. Uit de deur komt de bewoner langzaam naar buiten en wordt aangesproken door de filmer die hem een vraag stelt. Maar het is een zogenaamde stomme film zodat we niet weten wat er gezegd wordt. In de verte zien we dijkhuisjes.
Dan zien we de bewoner de zeedijk beklimmen en gaat hij op z’n zij in het gras bovenop de dijk liggen. Zo zien we uit over het achter de dijk liggend bouwland en over de Waddenzee die tegen de oude, nog lage zeedijk klotst. De boerderij staat inderdaad dicht tegen de dijk met alleen een smal pad ertussen. In het laatste shot zien we hoe de man op z’n knieën een jutezak in een gat in de muur duwt.
Tsjisse Hettema, audiovisueel medewerker Tresoar en Fries Film Archief
In het Fries Film Archief liggen zo’n dertig films van Rients Westra. Deze zijn gedigitaliseerd en kunnen worden bekeken via de website van het archief.
Het filmpje van de ‘seedyksters’ bij Sexbierum kunt u hier bekijken.