Het Fries Film Archief presenteert jaarlijks een subprogramma op het Noordelijk Film Festival, dit jaar van 5 tot en met 9 november in Leeuwarden. In de aanloop naar het festival lichten wij een tipje van de sluier op van de familiefilms uit de periode 1930 tot 1980 die we daar vertonen. Vandaag deel 2: de collectie van Alexander van Mourik.
‘Historisch filmmateriaal is als wijn, hoe langer het ligt hoe waardevoller het wordt’, zei FD-fotograaf en filmmaker Frans Andringa treffend, toen we onlangs spraken over de filmcollectie van vader Sjoerd. Dit geldt zeker ook voor de films van Alexander Hendrik van Mourik (Hantum, 1915 – Beilen, 1996). Vanaf 1936 legde hij zijn (familie)leven in Noordoost-Fryslân vast. Hij creëerde daarmee belangrijk Fries filmisch erfgoed.
Begin jaren ’30 vroeg Alexander zijn ouders of hij een fototoestel mocht hebben. Het antwoord was nee. Fotograferen? Dat deed je niet als zoon van een dominee. En dus spaarde hij het geld voor een camera stiekem bij elkaar. Na een jaar heitje karweitje doen en verloren muntjes in de kerk rapen, had hij een tientje verdiend en kocht hij een camera. J.G.R. van Mourik, dominee te Hantum, ontdekte het enkele maanden na het overlijden van zijn moeder. Alexander kwam op de proppen met een prachtige foto van zijn grootmoeder. De aversie van de dominee tegen de fotografie was gebroken en zoonlief mocht de hele familie op de plaat zetten. Toen hij in 1936 slaagde voor het gymnasium, kreeg hij tot zijn grote verrassing een filmcamera van zijn ouders cadeau.
In eerste instantie filmde Alexander vooral in Hantum, op Ameland, waar de familie regelmatig een zomerhuisje huurde, en in Holwerd, waar hij verkering had met Sieberdiena Hoeksema, dochter van de molenaar. ‘Hij studeerde rechten aan de VU in Amsterdam, maar blijkbaar kon hij het studentenleven en filmen niet combineren, want studentenfilmpjes heb ik niet kunnen vinden’, zegt zoon Jan van Mourik, die de collectie van zijn vader vorig jaar bij het FFA in bewaring gaf. Toen de bezetter in 1942 studenten ging verplichten om een loyaliteitsverklaring te tekenen, weigerde Van Mourik, want ‘als gereformeerde VU-jongen deed je dat niet’. Terug in Hantum, met op zijn persoonsbewijs ‘hulpprediker’ om het risico van gedwongen tewerkstelling te voorkomen, nam hij zijn camera weer ter hand. De verwoed kanovaarder schoot sfeervolle beelden van kanotochten in de omgeving van Holwerd. Jan van Mourik: ‘Wie zich met de kano verplaatste, liep geen risico op controle. De landwacht kwam niet op het water.’ De kano vormde bovendien een goed excuus voor het verliefde paar Van Mourik. Ze filmden elkaar en vrienden filmden hen. Unieke beelden van liefde in de oorlog leverde dit op.
De liefde voor de camera nam zoon Jan niet over van pa Alexander, wel de passie voor treinen en trammetjes. Vaak trokken ze er samen op uit en nam Alexander de camera mee. Een mooi voorbeeld hiervan zijn filmbeelden van de laatste rit van het Dokkumer trammetje richting Murmerwoude in 1947. Het lijntje was al opgeheven, maar wegens opdooi op de wegen werd de tram eind maart weer ingezet. Vader en zoon filmden ook de imposante Duitse stoomtraksielocomotieven, die tot 1977 ijzererts van havenstad Emden naar het Ruhrgebied en passagiers van het Ruhrgbied naar het stadje Norden in het Duitse waddengebied vervoerden. Oude wijn is het, de films van Alexander van Mourik.
Trailer op youtube bekijken met fragmenten uit de filmcollectie van Alexander van Mourik? Klik hier
Syds Wiersma
Coördinator Fries Film Archief