Tijdens het Befrijdingsfestival Fryslân op 5 mei in Leeuwarden draaiden diverse historische filmbeelden van de bevrijding uit het Fries Film Archief. Deze werden vertoond op schermen bij het hoofdpodium. De beelden laten de bevrijding zien in Drachten, Leeuwarden, Sneek en Bolsward. Zie foto hieronder, gemaakt door Anita Jousma.
Historische beelden van de bevrijding van Bolsward (eveneens uit het Fries Film Archief) waren te zien bij de landelijke omroep: NPO 1, De meidagen van 1945. In deze speciale uitzending waren verslaggevers van de NOS te vinden op plekken waar belangrijke geallieerde troepenbewegingen plaatsvonden, waaronder Bolsward. De uitzending is nog te zien op “uitzending gemist”.
Ook is er door andere partijen de laatste tijd gebruik gemaakt van het bevrijdingsmateriaal. Zo was er op 4 mei in de Hermes Kerk in Uitwellingerga een speciale vertoning na de dodenherdenking. Deze vertoning is gemaakt door ons archief en laat zowel de bevrijding van Sneek als ook van de hele provincie zien. Info over de vertoning vindt u hier. Ook in het toneelstuk Feteranen zijn de bevrijdingsfilms en ander oorlogsmateriaal verwerkt. Waar dit stuk nog gaat spelen en hoe u kaarten kunt krijgen voor de nog komende voorstellingen vindt u hier. Ook Omrop Fryslân heeft aandacht besteed aan de oorlog en bevrijding met films uit ons archief in de 5-delige documentaireserie Fryslân 40/45 gemaakt door Wij van PS. Deze documentaire is te vinden op de website van Omrop Fryslân en Fryslân4045
Het Fries Film Archief heeft relatief veel filmpjes van de bevrijding. Naast de bovengenoemde plaatsen hebben we ook bevrijdingsbeelden van Heerenveen, Kollum e.o., Hallum en (sinds kort) ook Lollum. Amateurfilmers durfden weer de straat op met hun camera. Ze filmden het feest, de vreugde, de bevrijders en hoe zij zich mengden met het publiek. Sommigen hebben de aftocht van de Duitsers gefilmd, wat niet ongevaarlijk was. Zo filmde de Sneker Anne Marinus Nauta de Duitsers die over de Leeuwarderstraatweg wegmarcheerden. Hij verschool zich daarbij achter een boom. Ook de gevangenneming van Duitsers en NSB’ers is in beeld gebracht, en uitingen van vergelding.
Wij hebben een compilatie gemaakt van de belangrijkste filmbeelden die in de periode ’39-’45 in Friesland zijn gemaakt. De originele films liggen in het Fries Film Archief en zijn deels afkomstig uit de collectie van het Fries Verzetsmuseum. U kunt de compilatie hieronder bekijken.
Tijdens de oorlog werd er ook gefilmd, soms met gevaar voor eigen leven. Het beruchtste voorbeeld hiervan zijn de beelden die verzetsman Piet Oberman (schuilnaam: Piet Kramer) maakte van de kisting van de twintig mannen die in een weiland aan de Woudweg bij Dokkum in de vroege ochtend van 22 januari 1945 werden gefusilleerd. Oberman filmde dit van grote afstand. Het was een Duitse vergelding voor de bevrijding van verzetsman Piet Gunster, toen deze door de SD werd overgebracht naar de Blokhuispoort in Leeuwarden. Gunster wist veel en het verzet besloot hem te bevrijden. Dit gebeurde bij de opengedraaide brug in De Valom, tussen Damwoude en Veenwouden. Tijdens deze bevrijding kwamen een SD’er en de Belgische chauffeur om het leven. De SD liet daarop twintig willekeurige gevangenen uit Groningen en Leeuwarden fusilleren. Het was de grootste massa-executie van de Duitsers in Friesland. Alleen de Dokkumer burgemeester Jonker was als burgergetuige aanwezig. En Oberman dus, die erin slaagde vanuit een huis of een schuur door een klein raampje enkele filmbeelden te maken.
Schrijnend is ook het filmpje van de Leeuwarder tandarts Ruurd Rodenburg, die in 1942 door de vitrages van zijn slaapkamerraam filmde hoe zijn overburen van de Spanjaardslaan 133, het joodse gezin De Jongh, door een Nederlandse politieman van huis werden gehaald en naar kamp Westerbork vertrokken.