Fries Film Archief ontdekt zeldzame missende fragmenten in Stan Laurel film ‘Detained’ (1924)

Detained 5

Verloren gewaande filmscène duikt op in Leeuwarden

2018, het jaar waarin Leeuwarden/Fryslân Culturele Hoofdstad is, is nog maar net begonnen of de culturele wereld wordt getrakteerd op een bijzondere vondst. Het Fries Film Archief is namelijk onlangs op verloren gewaande filmfragmenten met Stan Laurel gestuit. In de Nederlandse kopie van de Stan Laurel film Detained die het Fries Film Archief in bezit heeft, is een in andere kopieën missende scène met special effects ontdekt. Deze scène dook op tijdens de inventarisatie van oude nitraatfilms voor het Deltaplan Digitalisering Fries Erfgoed, waarbij het filmarchief betrokken is. Detained is een solo-film van Stan Laurel uit 1924.

Verloren gewaande filmscène
Jurjen Enzing, medewerker van het Fries Film Archief, herkende de bekende acteur Stan Laurel tijdens zijn inventarisatie van het nitraatmateriaal. Enzing besloot daarop uit te zoeken om welke film het precies ging. Op internet kwam hij erachter dat het een solo-film van Stan Laurel betrof. In het boek dat de experts op het gebied van Laurel en Hardy, Ted Okuda en James L. Neibaur, schreven: ‘Stan Without Ollie: The Stan Laurel Solo Films, 1917 – 1927’, las Enzing vervolgens dat het de film Detained uit 1924 moest zijn. In hetzelfde boek werd de ontbrekende scène, the hanging scene, beschreven. Neibaur en Okuda stellen dat deze verloren lijkt te zijn gegaan. Enzing trof de ontbrekende scène echter in de kopie van het Fries Film Archief aan. Een bijzonder moment!

Hier ziet u de volledig gerestaureerde versie van Detained, met de verloren gewaande scène, die we  nieuw op ons YouTube-kanaal hebben geplaatst:

Scène
In de verloren gewaande scène belandt gevangene Stan Laurel aan de galg. Zijn nek raakt hierbij buitenproportioneel uitgerekt, wat vervolgens leidt tot een komische ontsnapping. De absurdistische scène is typerend voor Stan Laurel. De reden waarom deze scène in de meeste internationale kopieën ontbrak, is dat in de vroege jaren 30 dergelijke films werden ingekort. Alle ‘overbodige’ scenes en fragmenten werden uit de film geknipt voor een nieuwe release voor de thuismarkt. De kopie die door het Fries Film Archief is ontdekt, is voor zover nu bekend de enige bestaande kopie ter wereld waarin de galgscène is opgenomen. Daarnaast bevat de print ook enkele andere missende fragmenten, zoals die uit een scène waar Laurel met een medegevangene een ontsnappingstunnel graaft.

In het vergelijkingsfilmpje hieronder kunt u exact zien welke fragmenten zijn ontdekt. Links de oude versie van Detained, rechts de kopie die in het Fries Film Archief is gevonden, met daarin de missende fragmenten:

Bevestiging vanuit Parijs
Na deze ontdekking kwam het Fries Film Archief via het Eye Film Instituut in Amsterdam in contact met Lobster Films in Parijs. Lobster Films is een commercieel filmarchief met specialisering op het gebied van restauratie en digitalisering. Lobster is onder andere vermaard vanwege zijn verzameling Laurel & Hardy films. Enkele jaren geleden bracht Lobster een complete dvd-box met de solofilms van Stan Laurel uit. Detained staat hier ook op, maar zonder de nu ontdekte fragmenten.

Lobster Films bevestigt de waarde van de vondst van het Fries Film Archief. De Fransen hebben zelf ook een filmprint van Detained in hun collectie. Hiervan is een digitaal gerestaureerde versie al op YouTube te vinden. Lobster Films was zeer enthousiast over de missende scènes en heeft bij Haghe Film, van de kopie van het Fries Film Archief, een negatief laten maken en deze in Parijs gescand. Een digitale kopie van de gehele film, inclusief de missende fragmenten, is per 4 januari 2018 aan het Fries Film Archief ter beschikking gesteld. Filmcomponist Arjan Kiel schreef speciaal voor deze versie een soundtrack (www.arjankiel.nl).

 

Hoe kwam de film in het Fries Film Archief?
De nitraatkopie van Detained is in 2007 bij het Fries Film Archief terechtgekomen. Toen bracht de Leeuwarder amateurhistoricus en speurder Dirk Swierstra een collectie commercieel uitgebrachte nitraatfilms binnen. Deze films waren afkomstig uit de kelder van de voormalige Leeuwarder fotografiewinkel Foto Vaka (Van Kampen), die was gevestigd aan de Sint Jacobsstraat 13. De familie Van Kampen heeft bevestigd dat de toenmalige eigenaar Hendrik van Kampen kort na de oorlog een partij films voor 100 gulden opkocht om te kunnen verhuren en/of vertonen. Hier zaten 35mm nitraatfilms tussen, die vervolgens bij Van Kampen in de opslag zijn beland. Nadat Foto Vaka in de jaren 70 de deuren sloot, belandden de films in de kelder. Dirk Swierstra, die goede contacten had met de familie Van Kampen, schonk de films in 2007 aan het Fries Film Archief. Dat de kopie van Detained die hier tussen zat, zo bijzonder blijkt te zijn, kon niemand toen bedenken.

 

Vertoningen van Detained
We willen onze vondst graag met u delen. En dat doen we natuurlijk op het grote, witte filmdoek. Daarom organiseren we vanaf zaterdag 13 januari diverse vertoningen van Detained, met daarin ook de nieuwe soundtrack van Arjan Kiel. Hier volgt een overzicht van de vertoningen:

 

 

Zaterdag 13 januari 2018
Slieker Film, Leeuwarden – 14.30 uur – met een inleiding van Jurjen Enzing, de vinder van de beelden

Zondag 14 januari 2018
Slieker Film, Leeuwarden – 13.30 uurmet een inleiding van Jurjen Enzing, de vinder van de beelden
Nederlands Silent Film Festival, Eindhoven – 20.00 uur – met live pianobegeleiding – zie: http://www.nsff.nl

Maandag 15, dinsdag 16, woensdag 17 2018
Slieker Film, Leeuwarden – als voorfilm bij reguliere filmvertoningen – voor de tijden http://sliekerfilm.nl/programma/

Vrijdag 19, zaterdag 20, zondag 21 januari 2018
Sneker Filmwinter, CineSneek – doorlopende vertoning in de foyer van CineSneekzie http://www.filmhuissneek.nl/snekerfilmwinter